รีวิวอนิเมะดัง “Spirited Away” มิติวิญญาณมหัศจรรย์ เสียดสีตีแผ่ระบบทุนนิยมอย่างจัง

ภาพยนตร์อนิเมชั่น “Spirited Away” จากสตูดิโอจิบลิ (Studio Ghibli) ซึ่งเป็นผลงานการกำกับของอาจารย์ ฮะยะโอะ มิยาซากิ (Hayao Miyazaki) ผู้สร้างการ์ตูนอนิเมชั่นอันดับหนึ่งของญี่ปุ่น และได้รับการยอมรับทั้งในระดับภาคในและต่างประเทศ ภาพยนตร์เรื่องนี้ได้รับรายได้สูงถึงกว่า 3 หมื่นล้านเยนในประเทศญี่ปุ่นเป็นเวลานาน ทำให้เป็นภาพยนตร์ที่มียอดรายได้สูงสุดในประวัติศาสตร์ของญี่ปุ่น

 

เรื่องย่อ

“เรื่องเล่าถึง “จิฮิโระ” เด็กสาวอายุ 10 ปี ที่กำลังย้ายบ้านใหม่พร้อมกับพ่อแม่ แต่อยู่ๆครอบครัวของเธอได้ถูกดึงเข้าสู่มิติอื่นอันลึกลับ จากเหตุการณ์บังเอิญที่เกิดขึ้น ครอบครัวของเธอได้ตกอยู่ในโลกแห่งความลึกลับ พวกเธอพบกับแผงลอยอาหารที่แผ่ออกมาและส่งกลิ่นหอมที่เสนาะชวนให้หลงเสน่ห์ อาหารที่อยู่ตรงหน้าของโลกนั้น”

ด้วยกลิ่นหอมของอาหารทำให้พ่อแม่ของจิฮิโระเอาอาหารเข้าปากทันทีโดยไม่คิดอะไร เหตุการณ์นี้ทำให้พ่อแม่ของเธอถูกสาปกลายเป็นหมู เพราะพวกเขาได้กินอาหารเหล่านั้นเข้าไปโดยไม่รู้ว่านั่นคืออาหารที่คนห้ามกิน จากนั้นทำให้จิฮิโระเธอติดอยู่ในมิติที่เต็มไปด้วยภูตผี และเรื่องราวมหัศจรรย์ที่เธอไม่เคยเห็นที่ไหนมาก่อน

ในโลกของภูตผีที่เต็มไปด้วยอันตรายและปริศนา เจ้าหญิงจิฮิโระต้องพบกับการเผชิญหน้ากับเหตุการณ์ต่าง ๆ เพื่อรอดชีวิตและค้นหาทางช่วยเหลือให้แก่พ่อแม่ของเธอจากสายสาปที่ร้ายแรง ในช่วงเวลาที่เธอต้องอยู่ในมิติของภูตผีนั้น เธอได้พบกับเพื่อนร่วมทางชื่อ “ฮากุ” เด็กชายที่เข้ามาเป็นพันธมิตรและช่วยเหลือเธอในช่วงเวลาที่ยากลำบาก

 

 

ซึ่งฮากุแนะนำให้เธอไปทำงานที่โรงอาบน้ำ เพราะคนว่างงานจะถูกยูบาบาหรือแม่มด (ใจร้าย) เจ้าของโรงอาบน้ำ สาปให้เป็นสัตว์ไว้ใช้งานแทน เช่นเดียวกับที่พ่อและแม่ของเธอถูกสาปให้กลายเป็นหมู เธอจึงตัดสินใจไปทำงานที่นั่น จนทำให้เธอต้องเข้าไปทำงานภายในโรงอาบน้ำที่เต็มไปด้วยเหล่าภูตผีและตัวประหลาดต่าง ๆ ซึ่งนั่นจะนำพาเหตุการผจญภัยต่าง ๆ เข้ามาให้เธอต้องสู้ต่อ

 

จุดเด่นของภาพยนตร์

เป็นแอนิเมชันแนวแฟนตาซี เนื้อเรื่องเรียบง่าย ภาพสวย เพลงประกอบแอนิเมชันเพราะมาก ๆ

จุดอ่อนภาพยนตร์

แอนิเมชันเรื่องนี้มีการแฝงสัญญะต่าง ๆ แทนบทพูด ทำให้เข้าใจยาก ซึ่งเนื้อหาไม่อาจเหมาะกับเด็กสักเท่าไหร่

 

 

จิฮิโระ (荻野 千尋 Ogino Chihiro)

เด็กหญิงจอมดื้อรั้น วัย 10 ปี ที่หลุดเข้าสู่อีกมิติหนึ่งระหว่างการเดินทางย้ายบ้าน โชคดีที่เธอได้รับความช่วยเหลือจาก “ฮากุ” เด็กชายปริศนา จนทำให้เธอต้องทำงานภายในโรงอาบน้ำที่เต็มไปด้วยเหล่าภูตผีและตัวประหลาดต่างๆ

 

 

ฮะกุ (ハク Haku)

เด็กชายปริศนาอีกมิติหนึ่งที่เข้ามาช่วยเหลือจิฮิโระ ซึ่งแท้จริงแล้ว เขา คือ เทพารักษ์แห่งแม่น้ำโคะฮะกุ และมีชื่อจริงว่า “นิกิฮายามิ โกฮาโกนุชิ” ในอดีตเคยช่วยจิฮิโระมาก่อนครั้งหนึ่ง แต่หลังจากแม่น้ำถูกมนุษย์ถมเพื่อสร้างเป็นแมนชั่น ทำให้เข้าต้องเร่ร่อนมาพึ่งพาแม่มดยูบาบา และเป็นทาสมือขวาของนาง

 

 

ยูบาบา (湯婆婆 Yubāba)

แม่มดใจร้ายผู้แสนโลภมาก เจ้าของโรงอาบน้ำและเป็นผู้ที่ควบคุมโลกภูต นางเป็นหญิงสูงวัยที่มีขนาดหัวใหญ่โต ชอบใช้อำนาจและออกคำสั่ง แต่กลับมีความเอ็นดูให้เฉพาะกับ “โบ” เด็กทารกยักษ์ที่นางเลี้ยงไว้

 

เซนีบะ ( 銭婆 Zenība )

แม่มดฝาแฝดผู้พี่ของยูบาบา ที่ถึงแม้จะดูดุ แต่ก็เป็นคนที่มีจิตใจดีและชอบการอยู่อย่างสมถะต่างจากน้องสาว

 

 

ผีไร้หน้า (カオナシ Kaonashi )

ผีที่คอยติดตามจิฮิโระ ภายใต้ผ้าคลุมสีดำและปิดบังใบหน้าด้วยหน้ากาก มักอยู่เงียบๆ และไม่พูดจา แต่ภายหนังออกอาละวาดกลืนกินเหล่าภูตผีต่างๆ ที่มีความโลภ

 

 

ริน (リン Rin)

ภูตสาวขี้บ่นที่ทำงานอยู่โรงอาบน้ำและเป็นอีกหนึ่งคนที่คอยช่วยเหลือจิฮิโระในโลกของภูต

 

แก่นเรื่องและต้นแบบ

แก่นสารของ มิติวิญญาณมหัศจรรย์ นั้นอยู่ที่จิฮิโระ ตัวนางของเรื่อง และการเดินทางในโรงอาบน้ำภูตผีปิศาจอันเหนือความคาดหมายของเธอ จิฮิโระจำต้องเผชิญสิ่งอัศจรรย์พันลึกทั้งที่เป็นเพียงเด็ก เธอจึงเสมือนถูกแยกจากสรรพสิ่งที่เคยเรียนรู้มาโดยสิ้นเชิง และต้องหาหนทางกลับสู่ความเป็นจริงที่จากมา ประสบการณ์ที่จิฮิโระได้รับมาในโลกคู่ขนาน ซึ่งมักได้รับการเปรียบเทียบกับวรรณกรรมเรื่อง อลิซผจญภัยในแดนมหัศจรรย์ (Alice’s Adventures in Wonderland) ของ ลิวอิส แคร์รอล (Lewis Carroll) นั้น สื่อว่าเธอได้ก้าวข้ามความเป็นเด็กและเติบโตเป็นผู้ใหญ่ 

เรื่องราวแบบฉบับดั้งเดิมที่ว่าด้วยการเดินทางจากโลกหนึ่งไปอีกโลกหนึ่งนั้น ย่อมบ่งบอกว่าจิฮิโระกำลังก้ำกึ่งอยู่ระหว่างสิ่งสองสิ่ง คือ ความเป็นเด็ก และความเป็นผู้ใหญ่ คำ “คะมิกะกุชิ” (神隠し) ในชื่อภาษาญี่ปุ่นของภาพยนตร์ ซึ่งมีความหมายตามตัวอักษรว่า “ถูกเทวดาซ่อนไว้” (หรือ “ถูกผีอุ้มไป”) กับทั้งคติชาวบ้านอันเป็นองค์ประกอบของเรื่องนั้น เป็นเครื่องยืนยันว่า “ที่ว่า ‘ถูกผีอุ้มไป’ นั้น คือว่า ถูกสังคมหมางเหมินประหนึ่งตายไปแล้วในโลกนี้ และการได้กลับมายังโลกนี้อีกหลังถูกผีอุ้มไปนั้น คือว่า ได้รับการยอมรับจากสังคมอีกครั้ง” 

แม่มดยูบาบาคล้ายคลึงกับ นายสารถี (Coachman) จากเรื่อง ปิน็อกกีโอ (Pinocchio) ในหลาย ๆ ด้าน โดยเฉพาะที่นางเปลี่ยนมนุษย์ให้เป็นสุกร เฉกเช่นเดียวกับที่นายสารถีเปลี่ยนเด็กชายให้เป็นลา ตามท้องเรื่อง เมื่อนางตกลงให้จิฮิโระทำงานที่โรงอาบน้ำ นางก็ยึดชื่อจริงของเธอไป แล้วตัดเหลือแต่อักษรแรกคือ “เซ็ง” และให้เธอใช้ชื่อนั้นแทน ซึ่งเป็นแนวเรื่องที่พบได้ดาษดื่นในคติชาวบ้านญี่ปุ่น และเป็นเชิงสัญลักษณ์ว่า ยูบาบาสังหารเด็กน้อยจิฮิโระ เมื่อจิฮิโระลืมเลือนวัยเด็กอันเป็นอดีตของเธอแล้ว เธอก็ไม่สามารถกลับสู่โลกจริง และทำได้เพียงเจริญวัยไปสู่อนาคต ฉะนั้น เรื่องราวที่จิฮิโระต้องเรียนรู้และก้าวให้พ้นหลังจากนั้นไป จึงเป็นสิ่งท้าท้ายและบทเรียนชนิดที่พบบ่อย ๆ ในพิธีกรรมเปลี่ยนผ่าน (rite of passage) และในเนื้อเรื่องแบบสูตรเดียว (monomyth) นอกจากนี้ เพื่อฟื้นความทรงจำเกี่ยวกับอดีตกาล และเพื่อให้ตนดำเนินต่อเนื่องไปกับอดีต จิฮิโระจำจะต้องสร้างอัตลักษณ์ใหม่ให้ตนเองด้วย 

แม้ผิวเผินอาจมองว่า มิติวิญญาณมหัศจรรย์ ดำเนินเรื่องแนว “เรียนรู้เติบโต” แต่ภาพยนตร์เรื่องนี้ยังแฝงการแสดงความคิดเห็นเชิงวิพากษ์สังคมญี่ปุ่นในเรื่องความขัดแย้งระหว่างคนต่างรุ่น, การที่สังคมส่วนมากพยายามละลายวัฒนธรรมประเพณีแบบดั้งเดิม และการทำลายสิ่งแวดล้อมด้วย  ในฐานะที่จิฮิโระสื่อถึงสาวน้อยแรกเริ่ม จึง “อาจมองได้ว่า [เธอ] เป็นอุปลักษณ์ของสังคมญี่ปุ่น ที่ในช่วงสิบปีหลัง ๆ นี้ ชักลืมเลือนและละเลยคุณธรรมและกรอบอุดมการณ์ยุคหลังสงครามไปกันมาก” ทั้งนี้ ด้วยว่าญี่ปุ่นที่กำลังหน้ามืดเพราะเศรษฐกิจขาลงในช่วงฉายภาพยนตร์เรื่องนี้เมื่อปี 2544 เองก็กำลังพยายามปะติดปะต่อคุณงามความดีที่เคยยึดถือกันมา ดุจเดียวกับที่จิฮิโระไขว่คว้าหาตัวตนในอดีตของเธอ 

 

 

ตอนต้นเรื่อง จิฮิโระเดินทางผ่านสวนสนุกร้าง อันส่อสำแดงถึงภาวะเศรษฐกิจฟองสบู่แตกกระจุยในญี่ปุ่น และผ่านบิดามารดาของตนที่ปล่อยใจปล่อยกายไปตามอำนาจบัตรเครดิตจนกลายร่างเป็นสุกรนั้น ก็เพื่อบรรลุโลกมายาของโรงอาบน้ำ อันแล้วไปด้วยวัฒนธรรมประเพณีตลอดจนคตินิทานต่าง ๆ ทว่า “โรงอาบน้ำภูตผีปิศาจเองก็เอาแน่เอานอนมิได้ และมีด้านมืดของมัน…[เพราะ] มิยาซากิไม่ไร้เดียงสาถึงขนาดสร้างอดีตภูมิหรืออสุรภูมิให้มีลักษณะบรรเจิดเลิศล้ำถ่ายเดียว”  ลูกจ้างจำนวนมากที่โรงอาบน้ำมีอุปนิสัยกักขฬะและเลือกปฏิบัติต่อจิฮิโระ ซ้ำโรงอาบน้ำก็ยังยืดโยงอยู่บน “ขื่อแป” แห่งพวกหน้าเงินใจคด  โรงอาบน้ำเป็นสถานแห่ง “ความฟุ้งเฟ้อและมักมาก” เช่นนั้นจริงเมื่อคราที่ผีไร้หน้าปรากฏตัวแรก ๆ 

แม้การเดินทางและเปลี่ยนแปลงของจิฮิโระจะแสดงภาพ “วัฒนธรรมฟื้นตัวตามแบบฉบับดังเดิม อาทิ มีการตระหนักค่า การกำหนดตัวตนอันสมบูรณ์ การชำระจิตวิญญาณ และการเสียสละ” ทว่า โรงอาบน้ำอันวิจิตรภายใต้ฉากหลังที่สลัวเสมอนั้น เตือนให้ผู้ชมจำไว้ให้มั่นว่า ชีวิตจริงหาได้ง่ายดายไม่ ดังมีข้อความว่า “โรงอาบน้ำซึ่งพร้อมด้วยแสงสีรื่นเริงบันเทิงใจ แต่ขณะเดียวกันก็มากด้วยความสับสนอลหม่าน ชี้ว่า ภัยอันคุกคามคนทั้งหลายนั้นหาได้มีมาแต่ภายนอกไม่”  อีกประการหนึ่ง ปัญหาสิ่งแวดล้อมในเรื่องที่ผีเสื้อน้ำต้องปนเปื้อนสกปรก และฮะกุจำต้องสละแม่น้ำที่ตนสิงสู่ให้แก่หมู่อาคารห้องแถว ยังส่อสำแดงด้วยว่า เป็นสังคมญี่ปุ่นนั้นเอง ที่ก่อมลพิษให้แก่โรงอาบน้ำ สถานที่ซึ่งตามแบบแผนแล้วควรมีแต่ความสะอาดหมดจด